بخش پژوهشی گرانی سنجی و ژئودزی مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران

بخش گرانی‏ سنجی همزمان با آغاز کار موسسه ژئوفیزیک در سال 1336 هجری شمسی تشکیل و به تدریج گسترش یافته است. این بخش به منظور فراهم آوردن بستر تحقیقات بنیادی کاربردی به روش گرانی‏ سنجی و ارتباط با سازمانها و مراکز دیگر ایجاد شده است. علاوه بر آن این بخش آموزش دانشجویان و پی‏جوئی‏ های اکتشافی در معادن و مخازن زیر‏زمینی و مطالعه ساختارهای زمین‏شناختی ساختگاه پروژه‏های مهندسی را نیز بر عهده دارد.

اهداف اصلی فعالیتهای پژوهشی این بخش عبارتند از:

1. توسعه شبکه‏های درجه اول و دوم گرانی‏سنجی کشور

2. اندازه‏گیری گرانی مطلق در اقصی نقاط کشور

3. تعیین ایستگاه گرانی پایه کشور

4. مطالعه بی‏هنجاری‏های منطقه‏ای (ایزوستازی)

5. بررسی حرکتهای ظریف پوسته و گسلها

6. تعیین زمین‏واره (ژئوئید) ایران

7. مطالعات میکرو‏گرانی‏سنجی و کاربردهای مهندسی آن

اهداف اصلی فعالیتهای آموزشی این بخش عبارتند از:

1. فراهم آوردن زمینه‏های بکارگیری آموخته‏های نظری دانشجویان

2. همکاری در انجام عملیات صحرائی مرتبط با تحقیقات دانشجوئی

اهداف اصلی فعالیتهای این بخش در ارتباط با سازمانها و مراکز دیگر عبارتند از:

1. مشاوره در طراحی مطالعات گرانی‏سنجی پروژه‏های ژئوفیزیکی مراکز علمی و صنعتی کشور

2. همکاری در اجرای طرحهای پژوهشی کاربردی گرانی‏سنجی (به شرح پیوست)

موارد زیر از زمینه ‏های اصلی این فعالیتها می‏باشند:

1. مطالعه بی‏هنجاری‏های گرانی

2. مطالعه حفره‏های زیرزمینی و تعیین محل گنبدهای ‏‏نمکی

3. مشارکت در پی‏جوئی‏های مربوط به مخازن زیرزمینی

4. شناسایی زون ها،حفرات، غارهاو فرونشست های کارستی

تجهیزات (آزمایشگاهی و میدانی)

1. گرانی‏سنج CG5 جهت اندازه‏گیری گرانی با دقت کمتر از 005/0 میلی‏گال

2. گرانی‏سنج CG3M جهت اندازه‏گیری گرانی با دقت 005/0 میلی‏گال

3. گرانی‏سنج CG3 جهت اندازه‏گیری گرانی با دقت 010/0 میلی‏گال

4. گرانی‏سنج اسکانیا (GS 12)جهت اندازه‏گیری گرانی

5. گرانی‏سنج لاکوست رمبرگ مدل G جهت اندازه‏گیری گرانی با دقت 01/0 میلی‏گال

6. خرد گرانی‏سنج لاکوست رمبرگ مدل D جهت اندازه‏گیری گرانی با دقت 001/0 میلی‏گال

7. امکانات رایانه‏ای و نرم‏افزارهای پیشرفته برای محاسبات و مدل‏‏سازی

دستگاه های نقشه برداری موجود جهت اندازه‏گیری مختصات دقیق ایستگاهها:

1. سه دستگاه GPS دو فرکانسه Trimble مدل R7R8 (یک عدد R7 به عنوان Base و دو عدد R8 جهت گیرنده متحرک برای دو اکیپ گراویمتر مجزا با دقت نسبی (5mm+1ppm و دو کیبورد ACU به روش استاتیک و رادیو 35 وات با برد بالا برای برداشت به روش RTK جهت اندازه گیری مختصات نقاط..

2. دوربین توتال استیشن تریمبل ساخت سوئد مدل 5601 با مشخصات ذیل:

- ثانیه خوان با دقت 1 ثانیه.(3/0 میلی گراد)

- مجهز به کمپانساتور دو محوره الکترونیکی با دقت 1.5 ثانیه.

- دارای سیستم موتوردار.

- اندازه گیری فاصله در کمتر از دو ثانیه با دقت ppm1+mm1.

- قابلیت استفاده از کیبوردهای ACU.

باجابجایی کیبورد از GPS به توتال اسیشن و بالعکس می توان به راحتی ادامه کارداد.

- دارای رادیوی 1 وات جهت استفاده روبوتیک یا تک نفره((One Man System.

دارای سیستم شناخت اتوماتیک هدف که دستگاه با جستجوی تارگت(منشور) فعال شده و روی آن قفل می شود سپس با هر حرکت تارگت، توتال استیشن نیز حرکت می نماید.

از این دوربین برای برداشت داده های توپوگرافی در زون های نزدیک برای هر ایستگاه گراویمتری با فاصله های زیاد(برداشت با GPS به روش استاتیک برای فواصل زیاد) می توان استفاده نمود.

مشخصات اهم پروژهای انجام شده توسط بخش گرانی سنجی مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران

ردیف	عنوان قرارداد	سال اجرا	توضیحات
1	مطالعات میکروگرانی سنجی نیروگاه همدان (مرحله اول)-1383	1383	خاتمه یافته
2	مطالعات میکروگرانی سنجی نیروگاه همدان (مرحله دوم)-1383	1383	خاتمه یافته
3	مطالعات میکروگرانی سنجی تنگ شمیران-1383	1383	خاتمه یافته
4	مطالعات میکروگرانی سنجی تونل انتقال آب سبزکوه (مرحله اول)-1383	1383	خاتمه یافته
5	مطالعات میکروگرانی سنجی سد مخزنی هواسان-	1384	خاتمه یافته
6	مطالعات میکروگرانی سنجی پالایشگاه نفت تهران-1384	1384	خاتمه یافته
7	مطالعات میکروگرانی سنجی ساختگاه کارخانه فولاد همدان-1384	1384	خاتمه یافته
8	مطالعات میکروگرانی سنجی خط شماره1 متروی تهران -1384	1384	خاتمه یافته
9	مطالعات میکروگرانی سنجی سد سیاه بیشه-1385	1385	خاتمه یافته
10	مطالعات میکروگرانی سنجی معدن غرب دهلران -1385	1385	خاتمه یافته
11	مطالعات میکروگرانی سنجی تونل انتقال آب سبزکوه(مرحله دوم)-1385	1385	خاتمه یافته
12	مطالعات میکروگرانی سنجی سد تنگ شمیران شیراز-1385	1385	خاتمه یافته
13	مطالعات میکروگرانی سنجی دانشگاه مالک اشتر-1385	1385	خاتمه یافته
14	مطالعات میکروگرانی سنجی خیابانهای فردوسی و مصطفی خمینی-1386	1386	خاتمه یافته
13	مطالعات میکروگرانی سنجی خط شماره3 متروی تهران -1386	1386	خاتمه یافته
14	مطالعات میکروگرانی سنجی معدن کرومیت جغتای سبزوار-1386	1386	خاتمه یافته
15	مطالعات میکروگرانی سنجی خیابان ولیعصر شهرداری منطقه 6-1386	1386	خاتمه یافته
16	ساختمان جهاد کشاورزی-1386	1386	خاتمه یافته
17	مطالعات میکروگرانی سنجی تونل انتقال آب روانسر-1387	1387	خاتمه یافته
18	مطالعات میکروگرانی سنجی چشمه بل-1387	1387	خاتمه یافته
19	مطالعات میکروگرانی سنجی ساختمان مپنا-1387	1387	خاتمه یافته
20	مطالعات میکروگرانی سنجی قلعه مرغی تهران-1387	1387	خاتمه یافته
21	مطالعات میکروگرانی سنجی معدن منگنز ماکو-1388	1388	خاتمه یافته
22	مطالعات میکروگرانی سنجی دلیجان-1388	1388	خاتمه یافته
23	انتقال گرانی مطلق- خوزستان-1388	1388	خاتمه یافته
24	انتقال گرانی مطلق- سایپا-1388	1388	خاتمه یافته
25	مطالعات میکروگرانی سنجی ورامین-1388	1388	خاتمه یافته
26	مطالعات میکروگرانی سنجی ساختمان پزشکی قانونی تهران-1388	1388	خاتمه یافته
27	مطالعات میکروگرانی سنجی سایت واقع در ایران خودرو-1388	1388	خاتمه یافته
28	مطالعات میکروگرانی سنجی سایت واقع در ایران خودرو-1389	1389	خاتمه یافته
29	مطالعات میکروگرانی سنجی سایت سد گتوند(مرحله اول)-1389	1389	خاتمه یافته
30	مطالعات میکروگرانی سنجی سایت سد گتوند(مرحله دوم)-1389	1389	خاتمه یافته
31	مطالعات میکروگرانی سنجی منطقه اقتصادی جهان آباد همدان-1389	1389	خاتمه یافته
32	مطالعات میکروگرانی سنجی بازار میوه محمد شهر کرج	1390	خاتمه یافته
33	مطالعات میکروگرانی سنجی بازار میوه محمد شهر کرج-فاز دوم	1390	خاتمه یافته
34	مطالعات میکروگرانی سنجی مجتمع تجاری واقع در دزاشیب تهران	1390	خاتمه یافته
35	مطالعات میکروگرانی سنجی سد راغون واقع در کشور تاجیکستان	1391	خاتمه یافته
36	مطالعات میکروگرانی سنجی منازل مسکونی واقع در سه راه یاسر	1391	خاتمه یافته
37	مطالعات میکروگرانی سنجی بیمارستان زینبیه شیراز	1392	خاتمه یافته
38	مطالعات میکروگرانی سنجی پروژه کنار گذر باغملک	1392	خاتمه یافته
39	مطالعات میکروگرانی سنجی معدن باریت نیشابور	1393	درحال انجام
40	مطالعات میکروگرانی سنجی سایت پتروشیمی بندر امام	1393	درحال انجام
41	مطالعات میکروگرانی سنجی سایت واقع در خ سهروردی تهران	1394	خاتمه یافته
42	مطالعات میکروگرانی سنجی سایت واقع در خ یاسر-نیاوران تهران	1394	در حال انجام

منبع: مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران

روش قطبش القایی (IP)برای نخستین بار توسط کُنراد شلومبرژه در سال 1912 مورد توجه قرار گرفت. این روش در اواخر دهه 40 میلادی، در طول جنگ جهانی دوم توسط ویلیام کک و دیوید بلیل تحت پروژه دریایی ایالت متحده آمریکا به منظور اکتشاف معادن در دریا توسعه یافت.
در این روش جریان الکتریکی به داخل زمین به وسیله الکترود منبع حرکت می‌کند و تمرکز بارهای الکتریکی در قسمت‌های مختلف ایجاد می‌شود. با قطع جریان ورودی این بارها به وضعیت اولیه توزیع خود در زمین برمی‌گردند. در مدت زمانی که تمرکز بارها از بین می‌رود، پتانسیل الکتریکی تداوم می‌یابد که این پدیده به قطبش القایی یا همان IP نسبت داده می‌شود. وقتی جریان الکتریکی به داخل زمین وارد می‌شود، تعادل طبیعی بین بارهای الکتریکی به هم می‌خورد. بارهای مثبت و منفی از هم جدا می‌شوند و زمین مانند یک باتری شارژ شده عمل می‌کند. مناطقی که مقاومت‌ویژه الکتریکی پایین‌تری دارند معمولاً راحت‌ترین قابلیت شارژپذیری را دارند. کمیت‌های اندازه‌گیری شده در روش IP یا در حوزه زمانی است و یا در حوزه بسامدی. در حوزه زمانی، جریان مستقیم استفاده شده و در حوزه بسامدی، جریان متناوب با بسامدهای مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.

از این خاصیت برای اکتشاف مواد معدنی مثل کانسارهای فلزات پایه استفاده می‌شود. در مناطقی که تمرکزی از کانی‌های فلزی و یا سولفیدی وجود داشته باشد، پتانسیل القایی بزرگی در این مناطق با ورود جریان به زمین گسترش خواهد یافت که این اساس اکتشاف خواهد بود.

اساس روش گرانی سنجی بر پایه رابطه مشهور قانون جاذبه نیوتن است.طبق این قانون هر جسمی به جرم Mمی‌تواند به هر جرم دیگری که از آن فاصله معینی دارد نیرویی به نام نیروی جاذبه یا گرانی اعمال کند.

روشن است سیاره زمین نیز مشابه یک جرمی بزرگ می‌تواند به هر جسم دیگری که روی سطح آن است و یا در فاصله معینی از آن قرار دارد، نیروی جاذبه اعمال کند. طبیعی است که هر چه جرم جسم بزرگتر و یا چگالی آن بیشتر باشد مقدار این نیرو نیز بیشتر است.
به بیان دیگر سنگ‌ها و کانی‌هایی که چگالی بیشتر دارند میزان کشش گرانی آن‌ها زیادتر است. سنگ‌هایی که در مقایسه با سنگ‌های اطراف خود چگالی بیشتری دارند میدان گرانی زمین روی آنها بیشتر است در حالی که بر روی توده سنگ‌هایی که چگالی کمتری دارند کمبود گرانی قابل تشخیص و ثبت است. این تغییرات میدان گرانی زمین در اثر وجود بی‌هنجاری‌ها ی محیطی را آنومالی یا بی هنجاری گرانشی گویند. این بی‌‌هنجاری‌ها برای تشخیص منابع زیرزمینی از قبیل مخازن نفتی – منابع کارستی – حفره‌های زیرزمینی و تغییرات سنگ‌شناسی ناشی از ناپیوستگی‌هایی مانند گسل‌ها وسیله مناسبی‌اند.

صفحه آغازین تقویم‌ها را که باز می‌کنی جمله‌ای نوشته شده است: «بر اساس استخراج دکتر ایرج ملک‌پور». نام او برای همه ما آشناست. اگر چه کمتر در رسانه‌ها دیده شده و می‌شود. سال 86 سال تلخی برای او بود. چرا که در خبرها شنیده شد او را از دانشکده ژئوفیزیک دانشگاه تهران کنار گذاشتند. دکتر ایرج ملک‌پور از استادان برجسته نجوم و استخراج تقویم در ایران بوده و هست. در سال 1379 پس از دو دهه تلاش‌ها و حضور علمی او در مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران هیئت دولت از او خواست تا استخراج تقویم ایران را به‌طور رسمی برعهده بگیرد.

او علاوه بر استخراج تقویم ایران، تقویم مالدیو، سریلانکا، برمه و برونئی را هم به در خواست این کشورها تنظیم می‌کند. همچنین ارتش فرانسه برای تنظیم تقویم اوقات شرعی سربازان مسلمانش از وی کمک گرفته است. یکی از آثار مشهور او «تقویم 5000 ساله هجری شمسی» است که در آن وقایع تاریخ ایران را به هجری شمسی تبدیل کرده است. پرسش‌های مرسوم بسیاری از مردم درباره تقویم و مشخص کردن ساعت سال تحویل و ایام سال بهانه گفت‌وگوی نوروزی گروه تاریخ خبرانلاین شد.